İcra takibi ile borçluların mal varlıkları üzerinde haciz uygulanır ve paraya çevrilmek suretiyle alacaklının alacağına kavuşması sağlanır. Kanunumuz borçlunun malvarlığını oluşturan mal, alacak ve hakları borçları için haczedilebileceğini düzenlemiş ancak borçlunun ve ailesinin yaşama ve ekonomik varlığını sürdürebilmesi için istisnai olarak bazı mal ve haklarının haczedilemeyeceği kabul edilmiştir.
Bir mal veya hakkın haczedilememesi için kanuni bir düzenleme gerekir. Kanunumuz haczi açıkça yasaklamamış ve bu konuda bir yasa hükmü yok ise o malın haczi mümkündür. Haczedilmezlik istisnai olduğundan, haczedilmezliğe ilişkin düzenlemeler kanunlar gözetilerek dar yorumlanmalıdır.
Haczedilmeyen mal ve hakları ikiye ayırarak incelemek gerekir.
Maddi hukuk gereği haczedilemeyecek mal ve haklar.
İİK 82.Maddeye göre haczedilemeyen mal ve haklar
Maddi Hukuka Göre Haczedilemeyen Mal ve Haklar
Maddi hukuka göre başkasına devri mümkün olmayan mal veya hakların haczi mümkün değildir. Devredilmezliğin yasadan kaynaklanması gerekir. Bir malın haczedilebilmesi için satışının mümkün olması ve parasal bir değerinin olması gerekir.
Maddi hukuk gereği haczedilemeyecek mal ve haklar:
1- Münhasıran şahsa bağlı haklar haczedilemez. (TMK. m.23)
2- Manevi tazminat sadece zarara uğrayanlar tarafından talep edilebileceğinden talep hakkı başkasına devredilemez bu sebeple manevi tazminat talepleri kural olarak haczedilemez. Ancak, talep sahibi tarafından kabul edilmiş olması halinde haczi mümkündür.(TMK. m.25/4)
3- Aile yurdu ve eklentilerinin başkasına devredilemeyeceğinden haczedilemez. (MK. m.391/1)
4- Ana babanın çocuğun malları üzerindeki kullanma hakkının (TMK. m.354) başkasına devri mümkün olmadığından haciz de edilemez.
5- TMK. nun 823/2.maddesi uyarınca oturma hakkı, başkasına devredilemeyeceğinden haczedilemez.
6- Şahsa bağlı ve zata mahsus intifa hakları haczedilemez. (TMK. m.806)
7- Yasadan doğan önalım hakkı haczedilemez.(TMK. m.732)
8- Ölünceye kadar bakılma alacaklısının hakkı haczedilemez.(TBK. m. 619)
9- Diğer irtifak hakları: Malik, taşınmazı üzerinde herhangi bir kişi veya topluluk lehine atış eğitimi veya spor alanı ya da geçit olarak kullanılmak gibi belirli bir yararlanmaya hizmet etmek üzere başka irtifak hakları da kurabilir. Bu haklar, aksi kararlaştırılmış olmadıkça, başkasına devredilemez. (TMK. m.838) Bu nedenle haciz de edilemez.
10- Bağışlayana dönme koşuluyla bağışlanan mallar bağışlayan hayatta olduğu sürece bağışlananın borcundan dolayı haczedilemez. (TBK. m.292)
11- Teminat mektupları: Teminat mektupları hangi iş için verilmiş ise ancak o iş için geçerli olur. Teminat mektuplarının kıymetli evrak niteliği bulunmamaktadır. Banka ile muhatap arasında garanti sözleşmesi niteliğinde olan teminat mektubunda lehtar akit durumunda değildir. Başka bir anlatımla teminat mektubu ile lehtar lehine doğmuş veya doğacak bir hak bulunmadığından lehtarın borcu için teminat mektubunun haczedilmesine yasal imkan yoktur. Ancak teminat mektupları hangi iş için verilmiş ise onun için haczedilip paraya çevrilebilir.
İİK 82.Maddeye Göre Haczedilemeyen Mal ve Haklar
İcra ve İflas Kanununda haczedilemeyen mal ve haklar sınırlı(Tahdidi) olarak sayılmıştır.
1- Devlet malları ile mahsus kanunlarında haczi caiz olmadığı gösterilen mallar,
2- (Değişik: 2/7/2012-6352/16 md.) Ekonomik faaliyeti, sermayesinden ziyade bedenî çalışmasına dayanan borçlunun mesleğini sürdürebilmesi için gerekli olan her türlü eşya,
3- (Değişik: 2/7/2012-6352/16 md.) Para, kıymetli evrak, altın, gümüş, değerli taş, antika veya süs eşyası gibi kıymetli şeyler hariç olmak üzere, borçlu ve aynı çatı altında yaşayan aile bireyleri için lüzumlu eşya; aynı amaçla kullanılan eşyanın birden fazla olması durumunda bunlardan biri, 4- Borçlu çiftçi ise kendisinin ve ailesinin geçimi için zaruri olan arazi ve çift hayvanları ve nakil vasıtaları ve diğer eklenti ve ziraat aletleri; değilse, sanat ve mesleki için lüzumlu olan alat ve edevat ve kitapları ve arabacı, kayıkçı, hamal gibi küçük nakliye erbabının geçimlerini temin eden nakil vasıtaları, 5- Borçlu ve ailesinin idareleri için lüzumlu ise borçlunun tercih edeceği bir süt veren mandası veya ineği veyahut üç keçi veya koyunu ve bunların üç aylık yem ve yataklıkları, 6- Borçlunun ve ailesinin iki aylık yiyecek ve yakacakları ve borçlu çiftçi ise gelecek mahsül için lazım olan tohumluğu, 7- Borçlu bağ, bahçe veya meyva veya sebze yetiştiricisi ise kendisinin ve ailesinin geçimi için zaruri olan bağ bahçe ve bu sanat için lüzumlu bulunan alat ve edevat, Geçimi hayvan yetiştirmeye münhasır olan borçlunun kendisi ve ailesinin maişetleri için zaruri olan miktarı ve bu hayvanların üç aylık yem ve yataklıkları, 8- Borçlar Kanununun 510 uncu maddesi mucibince haczolunmamak üzere tesis edilmiş olan kaydı hayatla iratlar, 9- Memleketin ordu ve zabıta hizmetlerinde malül olanlara bağlanan emeklilik maaşları ile bu hizmetlerden birinin ifası sebebiyle ailelerine bağlanan maaşlar ve ordunun hava ve denizaltı mensuplarına verilen uçuş ve dalış tazminat ve ikramiyeleri, Askeri malüllerle, şehit yetimlerine verilen terfi zammı ve 1485 numaralı kanun hükmüne göre verilen inhisar beyiye hisseleri, 10- Bir muavenet sandığı veya cemiyeti tarafından hastalık, zaruret ve ölüm gibi hallerde bağlanan maaşlar, 1262-1 11- Vücut veya sıhhat üzerine ika edilen zararlar için tazminat olarak mutazarrırın kendisine veya ailesine toptan veya irat şeklinde verilen veya verilmesi lazım gelen paralar, 12- Borçlunun haline münasip evi,
13- (Ek: 2/7/2012-6352/16 md.) Öğrenci bursları. Medeni Kanunun 807 nci maddesi hükmü saklıdır.
2, 3, 4, 5, 7 ve 12 numaralı bendlerdeki istisna, borcun bu eşya bedelinden doğması haline haczedilebilir.
Birinci fıkranın (2), (4), (7) ve (12) numaralı bentlerinde sayılan malların kıymetinin fazla olması durumunda, bedelinden haline münasip bir kısmı, ihtiyacını karşılayabilmesi amacıyla borçluya bırakılmak üzere haczedilerek satılır.
Kısmen haczi mümkün olan mal ve haklar İİK Madde 83
Maaşlar, tahsisat ve her nevi ücretler, intifa hakları ve hasılatı, ilama müstenit olmayan nafakalar, tekaüt maaşları, sigortalar veya tekaüt sandıkları tarafından tahsis edilen iratlar, borçlu ve ailesinin geçinmeleri için icra memurunca lüzumlu olarak takdir edilen miktar tenzil edildikten sonra haczolunabilir.
Ancak haczolunacak miktar bunların dörtte birinden az olamaz. Birden fazla haciz var ise sıraya konur. Sırada önde olan haczin kesintisi bitmedikçe sonraki haciz için kesintiye geçilemez.
Haczedilmezlik şikayeti
Haciz talebi üzerine, icra müdürü haczi talep edilen mal ya da hakkın haczinin mümkün olup olmadığını değerlendirir ve sonucuna göre haciz talebini reddeder ya da yerine getirir. İcra müdürünün bu değerlendirmesi yargılama yapmayı gerektirmeyecek hususlarda mümkündür. İcra müdürü yargılamayı gerektiren durumlarda mahkeme gibi hareket ederek sonuca gitmesi doğru olmaz.
Haczedilmezlik şikayeti hangi mahkemeye yapılır?
Haczedilmezlik şikayeti dava yolu ile İcra Hukuk Mahkemesine bildirilir. Dilekçede davalı olarak alacaklı gösterilir. Yargılama şikayet yargılaması usullerine göre yapılır.
Haczedilmezlik şikayeti hangi süre içerisinde yapılır? Süre ne zaman başlar?
Haczedilmezlik iddiası İİK. nun 16.maddesi kapsamında şikayet olup, kural olarak yedi günlük süreye tabidir. Süre ise haczin öğrenildiği tarihten başlar. Ancak bazı durumlarda şikayet süresizdir.
Devlet mallarına yönelik haczedilmezlik şikayeti süresizdir.
Ayrıca özel kanunlarda yapılan düzenlemelere dayalı haczedilmezlik şikayetlerinden bazıları süresiz olup,en sık karşılaşılan örneği SGK emekli maaşına yönelik haczedilmezlik şikayetidir. İKK' nun birinci maddesinin birinci bendi dışında yer alan diğer haczedilmezlik şikayetleri ise yedi günlük süreye tabidir.
Her haciz yeni bir şikayet hakkı doğuracağından, birbirinden ayrı düşünülmelidir. Şikayet süresi de ona göre belirlenmelidir. Haczedilmezlik iddiası ancak borçlu tarafından ileri sürülebilir. Üçüncü kişiler ise istihkak prosedürüne göre haczin kaldırılmasını isteyebilirler. Ancak taşınmazın kendisine ait olduğu iddiasıyla üçüncü kişiler icra mahkemesine şikayet yoluyla başvurarak haczin kaldırılmasını talep edebilirler.
Haczedilmezlik şikayetinde bulunulabilmesi için geçerli bir haciz bulunmalıdır. Bu nedenle haciz safhası mevcut olmayan rehnin paraya çevrilmesi yoluyla takipte haczedilmezlik şikayetinde bulunulması mümkün değildir.
İcra takip dosyasında haciz konulmuş olmakla, bu haciz süresinde satış istenmemesi nedeniyle düşmüş olabilir.(m. 106-110) Böyle bir durumda da haczedilmezlik şikâyetinin konusu olmayacaktır. Hakim bu hususu re’sen nazara almalıdır.